Eshtrat e kokës.

PËRMBAJTJE

Hyrje.................................................................................................................................1

Eshtrat e kokës..............................................................................................................2

Ashti i zverkut...............................................................................................................3

Ashti pykor....................................................................................................................4

Ashti sitor.......................................................................................................................5

Ashti ballor....................................................................................................................6

Ashti tëmthor................................................................................................................7

Ashti i errët....................................................................................................................8

Ashti i fytyrës................................................................................................................9

Nofulla e sipërme........................................................................................................10

Ashti i hundës..............................................................................................................11

Ashti lotor......................................................................................................................11

Ashti mollëzor..............................................................................................................12

Ashti i qiellzës..............................................................................................................12

Konka e poshtme........................................................................................................13

Nofulla e poshtme.......................................................................................................13

Pluari ............................................................................................................................14

Ashti nëngjuhsor........................................................................................................14

Nyjet e kokës................................................................................................................15

Nyjet e kokës dhe kafkës...........................................................................................16

Muskujt e kokës..........................................................................................................17

Arteriet e kokës dhe kafkës.................................................................................18-19

Venat e kokës dhe kafkës.........................................................................................20

HYRJE

Anatomia është degë e biologjisë që meret me studimin e ndërtimit të krijesave të gjalla. Anatomia krahasuese i studion dallimet ndërmjet organizmave të ndryshme të botës shtazore, kjo degë ndahet në disa nëndisiplina:

Ø   Anatomia topografike i studion strukturat qe shihen me anë të shqisave syve ( organe,sisteme organike).

Ø   Histologjia studion ndërtimin e indeve.

Ø   Citologjia studion ndërtimin e qelizave të ndryshme.

Ø   Embriologjia studion zhvillimin e frytit (embrionit dhe fetusit) prej zigotit (formacioni që formohet me bashkimin e qelizës vezë dhe spermatozoidit_) deri në lindjen (partus) duke e përcjellë formimin e indeve, organeve etj.

Ø   Anatomia funksionale (fiziologjia) sot konsiderohet si shkencë e posaçme që hulumton funksionimin normal të organeve dhe sistemeve organike, si dhe të organizmit në tërësi.

ESHTRAT E KOKËS

Skeleti i kokës është i përbërë prej eshtrave :

Ø   Të kafkës trurore

Ø   Të kafkës së fytyrës

Eshtrat e kafkës trurore (ossa cranii)

Kafka është si kuti kockore në të cilin është i vendosur truri. Eshtrat e kafkës trurore përbëhen nga 4 eshtra teke dhe dy qifte.

Eshtrat teke

Ø   Ashti zvarkor (os occipitale)

Ø   Ashti pykor (os sphernoidale)

Ø   Ashti sitor (os ethmoidale)

Ø   Ashti ballor (os frontale)

Eshtrat qifte

Ø   Ashti tëmthor (os temporale)

Ø   Ashti i errët (os parietale)

ASHTI I ZVERKUT (OS OCCIPITALE)

Ky asht e ndërton pjesën e pasme të kulmit dhe bazën e kafkës. Në qëndër ka vrimë të madhe ( formen magnum), që lidh zgavrën e kafkës me kanalin kurizor. Në ashtin e zverkut dallohen 4 pjesë:

Ø   Pjesa bazike - e përparme gjendet para vrimës së madhe. Ana e sipërme është e thelluar dhe në të gjendet palca kurizore

Ø   Pjesa anësore- janë lokalizuar anësh nga vrima e madhe, në anën e poshtme ka nga një ngritje me unazën e parë gafore.

Ø   Pjesa e pasme -lëvozhga është vendosur pas vrimës së madhe. Në anën e saj të brendshme shihen hemisferat e trurit të vogël.

ASHTI PYKOR (OS SPHERMOIDALE)

Ky është ashti tek i cili mer pjesë në kufizimin e gropës së kafkës së përparme dhe të mesme. Ka formë të fluturës me krah të hapur. Në të ka trup dhe tri palë gungash.

Ø   Trupi -ka pamje të kockës. Ana e sipërme është e thelluar, i ngjan shalës turke dhe këtu është e vendosur hipofiza. Ana e poshtme e ndërton kulmin e zgavrës hundore , në brendsi jan vendosur sinuset sfenoidale.

Ø   Krahu i vogël- me anën e sipërme e ndërton dyshemen e gropës së përparme të kafkës kurse në të poshtmen, kulmin e arbitës.

Ø   Krahu i madh- fillon me tri rrënjë të cilat ndërmjet tyre kufizojnë dy vrima për kalimin në nofullën e poshtme dhe të sipërme.

Ø   Gunga e rritur- fillon nga ana e poshtme e trupit, është e drejtuar teposhtë dhe e ndërton murin lateral të zgavrës hundore.

ASHTI SITOR (OS ETHMOIDALE)

Ashti sitor gjindet nëpërmjet pjesës horizontale të ashtit ballor dhe trupit të ashtit kunjor. Nën pjes me kufizimin e gropës së përparme të kafkës, zgavrës hundore dhe orbitës. Në të dallohen:

Ø   Fleta vertikale- me ndihmën e horizontales është e ndarë në dy pjesë, të sipërme më të shkurtë dhe të poshtme, pjesa më e madhe.

Ø   Pjesa horizontale - është pllakë site. Mer pjesë në ndërtimin e kulmit të zgavrës hundore, në të ka numër të madh të vrimave për kalimin e fijeve të nervit të nuhatjes.

Ø   Masat anësore-gjenden nëpërmjet orbitës dhe zgavrës hundore . Ato rrinë varur në skajet anësore të anës horizontale. Në brendi ka zgavra të pafundme të shënuara si sinuset etmoidale.

ASHTI BALLOR (OS FRONTALE)

Ashti ballor e ndërton pjesën e përparme të sfondit dhe ballit. Me ndihmën e të çarave është i bashkuar me eshtrat tjerë të kafkës dhe eshtrat e fytyrës. Në ato ka dy pjesë:

Ø   Pjesa vertikale - e ndërton ballin. Në lidhjen e fletës vertikale me horizontalen , ka nga një hark të dyfishtë. Ai kulmon mbi tehun e sipërm nga zgavra e syrit (orbitës). Mbi të gjendet një asht projektues (gungë ballore). Në anënn e brendshme të fletës vertikale të ashtit shihen shenjat e ngriturave të trurit.

Ø   Pjesa horizontale-mer pjes në kufizimin e gropës së përparme të kafkës.me pjesën e mesme e ndërton kulmin e zgavrës hundore, kurse anësh mer pjes në ndërtimin e murit të sipërm të orbitës. Në brensinë e ashtit, në pjesën e përparme ë hargeve mbi vetullore gjenden zbrazëtirat e sinusit ballor frontal.

ASHTI TËMTHOR (OS TEMPORALE)

Ky është asht çift i vendosur ndërmjet ashtit kunjor dhe zverkut, është ashti i errët. Mer pjesë në ndërtimin e pjesëve ansore të kulmit të kafkës dhe pjesës qendrore të bazës së kafkës. Në të dallohen tri pjesë:

Ø   Pjesa lëvozhgure- është e ndare në dy pjesë. Pjesa vertikale e cila mer pjesë në ndërtimin e pjesës ansore të kafkës dhe pjesa horizontale në të cilin shihet gropa e nofullës së poshtme. Në pjesën lëvozhgore gjendet edhe një vazhdim mollëzor për nyjimin e ashtit mollëzor.

Ø   Pjesa e timpanit-(dëgjimit). Është pllakë e hollë kockore. Mer pjesë në ndërtimin e kanalit të jashtëm për dëgjim. Ky kanal maron vrimën e jashtme të veshit.

Ø   Pjesa piramidale- i ngjan piramidës katëranëshe me kulm të orientuar përpara dhe brenda, kurse baza prap dhe më jasht. Në brendsin e kësaj pjese janë vendosur pjesët e veshit të brendshëm dhe të mesëm. Në anën e poshtme ka një gungë ashtërore të thepisur në të cilën bashkëngjiten muskujt dhe eshtrat.

ASHTI I ERRËT (OS PARIETALE)

Ashti i errët ka formën e pllakës ashtërore katërkëndore. Ai e ndërton pjesën e mesme të mbulesës ashtërore. Gjendet pëpara ashtit ballor por prapa ashtit të verbër të syrit. Ashti i errët përgjat vijës së mesme përputhet me ashtin e kundërt duke e ndërtuar shevin sagital. Pjesa më e shtypur është ndërtuar si xhumkë, kuse në anën e brendshme ka gjurma të enëve të lakuara dhe të shtrembëruar të trurit.

ESHTRAT E FYTYRËS (OSSA FACEI)

Eshtrat e fytyrës janë janë gjithsej 15 prej të cilave 3 janë tek dhe 6 çift.

6 eshtrat çift :

1. Nofulla e sipërme (maxilla)

2.Ashti i hundës (os nasale)

3. Ashti lotor (os lacrimale)

4. Ashti mollëzor (os zygomaticum)

5. Ashti i qiellzës (os palatinum)

6. Konka e poshtme e hundës (choncha masalis inferior)

3 eshtrat teke:

1. Nofulla e poshtme (mandibulla)

2. Pluari (vomer)

3. Ashti nëngjuhsor (os hyoidum)

NOFULLA E SIPËRME (MAXILLA)

Nofulla e sipërme është ashti çift dhe më i madh i fytyrës. Në të dallohet trupi dhe 4 vazhdime.

Ø   Trupi - ka pamje të piramidës triansore, me bazë të kthyer nga muri i zgavrës së hundës. Anën e sipërme e ndërtondyshemeja e orbitës, anën e sipërme e përfaqson fytyrën , kurse baza e ndërton murin e jashtëm (lateral) të zgavrës hundore. Në mesin e bazës gjendet vrima që vazhdon me sinusin maksimal.

Ø   Gunga ballore- është drejtuar përpjet në drejtim të ashtit të ballit.

Ø   Gunga e mollzave- lidhet me ashtin e mollzës.

Ø   Gunga e qiellzës-paraqet pllakën horizontale eshtërore e cila e njejta me anën e kundërt i ndërton 2\3 e para të ashtit të qiellzës. Me anën e sipërme e ndërton dyshemenë e zgavrës hundore.

Ø   Gunga e dhëmbit- është e drejtuar teposhtë dhe në të ka gropa të dhëmbit ku janë vndosur rrenjët e dhembëve të sipërme.

ASHTI I HUNDËS (OS NASALE )

Paraqet një pllakë katërkëndëshe e cila e ndërton rrënjën e hundës. Lart ajo bashkohet me ashtin ballor e anësh me vazhdimin ballor të maksillës. Pjesa e

brendshme ndërton murin e sipërm të zgavrës së hundës. Është asht çift.

ASHTI LOTOR (OS LACRIMALE)

Është asht i vogël i hollë dhe çift, me formë drejtkëndore. Është i vendosur në pjesën e përparme të murit të brendshëm që do të thotë mer pjesë në ndërtimin e orbitës.

ASHTI MOLLËZOR (OS ZYGOMATICUM)

Është asht çift i cili është i vendosur në pjesën e sipërme të jashtme të fytyrës. Ky asht formon të ashtuquajturën mollzën në fytyrën tonë. Në të dallojmë dy anë: anën e fytyrës apo laterale dhe anën e syrit apo orbitale dhe dy zgjatime ; zgjatimi frontal dhe zgjatimi temporal i cili bashkohet me homonimin nga ashti temporal duke formuar harkun e mollzave. Ashti e shtin lëkurën e fytyrës në mollëz dhe fytyrës i jep reliev karakteristik.

ASHTI I QIELLZËS (OS PALATINUM)

Ky asht është ashti i vogël çift i vendosur midis trupit të maksillës dhe vazhdimit të kriptit të ashtit thumbor. Është i përbërë prej dy pllakave : pllaka vertikale (lamina perpendicilaris) - pllaka horizontale (lamina horizontalis) të cilat ndërtojnë 1\3 e fundit të kafazi i poshtëm.

KONKA E POSHTME (CONCHA NASALIS INFERIOR)

Është asht çift. Është pllakë ashtërore në formën e guaskës. Buza e saj e sipërme lidhet në ashtin e lotëve, nofullën e sipërme dhe me pllakën vertikale të ashtit qiellzor. Pjesa e jashme është konkave dhe me pjesën hundore të maxillës dhe pllakën vertikale të ashtit qiellzor e kufizojnë korridorin e poshtëm të hundës . Ky asht merr pjesë në ndërtimin e rrënjës së hndës.

NOFULLA E POSHTME (MANDIBULLA)

Nofulla e poshtme është ashti tek, simetrik më e fortë dhe është ashti i vetëm i lëvizshëm në eshtrat e fytëres. Është i ndërtuar prej trupit corpus mandibulare dhe dega vanus mandibullare. Trupi ka formën e patkoit. Në skajin e sipërm ka vrima dhëmbore ku janë të vendosur rënjët e dhëmbëve të poshtëm.

PLUARI (VOMERI)

Është ashti tek në formë të rombit që e formon murin ndarës të hundës.

.

ASHTI NËNGJUHSOR (OS HYOIDEUM)

Ai është ashti tek në formën e patkoit. Është i vendosur nën mandibullën, në muskulaturën e nëngjuhës. Në të dallojm trupin dhe skajet e tij në të cilat gjenden nga dy brinj të mëdha dhe dy të vogla. Ky asht nuk nyjëzohet me asnji asht tjetër

.

NYJET E KOKËS

Nyjet e kokës ndajen në :

Ø   Nyjet e palëvizshme

Ø   Nyjet e lëvizshme

Nyjet e palëvizshme - sipas llojit të indit rezistues që i lidh eshtrat ndërmjet tyre, nyjet e palëvizshme janë ndarë në ato lidhëse kërcore.

Bashkimet lidhëse - te eshtrat e kokës hasen disa lloje të bashkimeve lidhëse:

Ø   Të çarat (sutuare)- i lidhin eshtrat me origjinë membranore. Mund të jenë dhëmbëzore, lëvozhgore dhe suturë e vërtetë.

Ø   Gamfoza (gamphosis) kanë lidhje kunjore. Hasen në rrënjët e dhëmbëve.

Ø   Bashkimi lidhor (syndesmosis)-e lidh ashtin nëngjuhor më buzën e kafkës dhe laringut.

Bashkimet kërcore - këto bashkime i lidhin eshtrat me origjinë kërcore me ndihmën e kërcit hialin. Këto bashkime mund të ashtërohen, sinhondioza ndërmjet ashtit sfenoidal okcipetal osifikohet ndërmjet 14-20 të viteve të jetës.

Nyjet lëvizëse të kokës Nyjet e nofullës (anticulatio temporomandibularis) kjo nyje e lidh nofullën e poshtme me ashtin tëmthor. Sipërfaqet nyjore janë:

Ø   Koka e nofullës së poshtme

Ø   Gropa e nofullës - gjendet nën ashtin tëmthor

Ø   Disku nyjor - i futur ndërmjet sipërfaqeve nyjore , kontribuan në pelgimin e nyjeve të sipërme dhe mekanikës së nyjes.

Ø   Në nyjen e nofullës së poshtme bëhet : ngritja dhe lëshimi i nofullës së poshtme lëvizja e përpura dhe mbrapa dhe lëvizja rrethore.

NYJET E KOKËS DHE GAFËS

Nyja e sipërme e kokës (articulatio atlantoocipitalis) kjo është nyje çifte. Sipërfaqet nyjore janë nga unaza e parë e gafës (atlas) dhe sipërfaqet nyjore (kandila) në anën e oshtme të ashtit okcipetal.

Nyja e poshtme e kokës (articulatio atlanto axialis) sipërfaqet nyjore janë: sipërfaqet e poshtme nyjore nga nyja e parë e gafës (atlas) më me sipërfaqet e sipërme nga unaza e dytë e gafës (aksis). Në këto dy nyje bëhet lakimi i kokës përpara (aleksia) lakimi mbrapa (ekstenzia), lakimi anësh (laterofleksia) dhe rrotulimi.

MUSKUJT E KOKËS

Muskujt sipërfaqsor

Ø   Muskuli rrethor i syrit (m. Orbitalis oculi)

Ø   Muskuli rrethor i gojës (m.orbitalis oris)

Ø   Muskuli i faqeve (m.buccinator)

Ø   Platizma (platysma)

Muskujt e thellë (përtypës)

Ø   Muskuli i templave (m. Temporalis)

Ø   Muskuli përtypës (m. Masseter)

Ø   Muskuli i jashtëm flatëror (m. Pterygoideus medialis)

Ø   Muskuli i brendshëm flatëror (m. Pterygoideus medialis )

Muskuli rrethot i syrit (m. Orbicularis oculis ) është i përbëre prej dy pllakave muskulore gjysmërethore të ngjitura në skajet ashtëror nga vrima e orbitës. Ka funksion të mbylljes së kapakëve të syrit dhe rrjedhje të lotëve përmes kanaleve të lotit.

ARTERIET E KOKËS DHE GAFËS

Arteriet janë enë të gjakut që e përcjellin gjakun nga zemra në periferi të trupit.

Arteriet e kokës dhe gafës ndahen në :

Ø   Arteriet e përbashkëta karotide (a. Coratis communis)

Ø   Arteria nënkyçe

A.C.C.

Kjo arterie është arterie çifte , e lokalizuar në të dy anët e gafës. Arteria e djathtë fillon prej trungut brahiocafalik, kurse e majta drejt prej harkut të aortës. Ato në fillim janë të ndara prej trakesë e drejtuar lart dhe pjertas. Mbrojta në skajin e sipërm të gabzherit me dy degë përfundimtare: arteria korotide e brendhme (inteina) dhe ejashtme (ekstenia)

Arteria e brendshme kartide-  mer pjesë në vaskularizimin kryesisht të trurit dhe shqisës së të pamurit. Drejtohet lart dhe anësh ezofagut, kurse pastaj përmes kanalit eshtëror hyn në kafkë dhe mbaron në anën e poshtme të trurit.

Në A.B.K bën pjesë Arteria oftalmike.

Arteria nënkyçe kjo arterie me degët e veta vaskularizon gjymtyrët e sipërme, pjesët e kafazit të krahërorit, gafën dhe kokën. Mbaron me gropën e sjetullave me arterien aksilare. Kjo arterie ndahet në shum degë anësore prej të cilave si më e rendësishme doe përmendim arterien e kurrizit.. Kjo arterie hyn përmes vrimës së madhe dhe ashtit okcipital, pastaj shtrihet në pjesën bazilare dhe mbaron me arterien bazilare

Arteria karatide ndahet në :

Ø   Arteria karotide e jashtme

Ø   Arteria karotide e brendshme

Arteria karotide e jashtme- kjo arterie furnizon tërë kokën me gjak me përjashtim të trurit,syrit, zgavrës së syrit dhe veshit të brendshëm , ajo drejtohet pjertas dhe lartë, pastaj e shoqërojnë skajin e pasëm të degës së nofullës së poshtme dhe mbaron në rregjionin paratiroid.

Në arteriet karotisde të jashtme bëjn pjesë :

Ø   Arteria tiroide e sipërme

Ø   Arteria e gjuhës

Ø   Arteria e fytyrës

Ø   Arteria e sipërme furingeale

Ø   Arteria e zverkut

Ø   Arteria e veshit

Ø   Arteria sipërfaqsore e verbër e syrit

Ø   Arteria e nofullës së sipërme

VENAT E KOKËS DHE KAFKËS

Venat janë enë të gjakut të cilat e kthejnë gjakun nga periferia e trupit në zemrën

Venat ndahen në :

Ø   Vena jugolare e brendshme

Ø   Vena jugolare e jashtme

Ø   Vena jugolare e përparme

Ø   Vena e poshtme mbrojtëse

Ø   Vena kurrizore

Ø   Vena e thellë gafore

Ø   Vena nënkyçe