FORMAT E SHPREHJES TË SHQIPES JOSTANDARDE TEK TË RINJTË

PËRMBAJTJE

HYRJE..................................................................................................2

RRETH TERMIT ZHARGON...............................................................3

DISA VEÇORI TË SË FOLMEVE TEK TË RINJTË, QË NUK JANË TË PRANISHME NË GJUHËN STANDARDE.................................4-6

ZHARGONET QË E RUJANË ENTITETIN E FJALËS DHE KUPTIMIN...........................................................................................6

ZHARGONET QË KANË PASUR NDRYSHZM NË KUPTIM............7

ZHARGONE TË HUAZUARA NGA SLLAVËT....................................8

SHPREHJE ZHARGONESH.................................................................9

ZHARGONET E PËRDORURA NGA TË RRINJTË, GJAT SHKRIMIT TË LETRAVE PËRMES INTERNETIT................................................10

REZIME................................................................................................11

LITERATURA E SHFRYTËZUAR........................................................12

HYRJE

Gjuhë standarde (apo dialekt standard , dialekt i standardizuar) quhet një varietet i veçantë linguistik i një gjuhe, i cili ka prestigj të lartë brenda një komuniteti gjuhësor. Edhe pse shpesh bazohet në të folurën e një zone të caktuar gjeografike, si p.sh të kryeqytetit apo të qendrës kuturore, standardi i kapërcen kufijtë linguistikë dhe bëhet mjet gjithpërfshirës i komunikimit. Gjuha standarde është modeli i përdorimit të një gjuhe.Ajo mishëron zbatimin e përpikët të tërsis së normave e rregullave fonetike, leksikore, gramatikore të gjuhës shqipe që janë të detyrueshme për cdo folës zyrtar të saj.Në të shumtën e rasteve standardi institucionalizohet, shpesh duke i dhëne status ligjor, dhe mandej përdoret si normë në masë media,arsim,edukim dhe në institucionet tjera publike.

 RRETH TERMIT ZHARGON

Paralelisht me gjuhën letrare në çdo kohë egy=ziston edhe zhargoni i cili paraqet përmbledhje fjalësh ,fraza ,franema ,kontrukte sintaksore dhe sintagma me të cilin njerëzit merren vesh në jetën e përditshme.

Në përgjithsi zhargon quajmë çdo varietet folës të një gjuhe që shërben për komunikim brenda një grupi të caktuar shoqëror, që në një mënyr antarët i lidh interesi i përbashkët ose mënyra e jetesës që mund të jetë i përcaktuar edhe sipas territorit.

Zhargoni në ghuhë si shprehje alternative, hynë nga anë të ndryshme: nga grupet e mbyllura ose subkulturat siç janë: adoleshentët dhe studentët , rok muzikantët, narkomanët,kriminelët, banda rrugaçësh, zejtarët, sportistët , kumarxhinjtë etj.

Zhargoni njëkohësisht është edhe lloj gjuhe dhe mënyr e të folurit , i cili ska kufi.  Zhargoni në gjuhë, si inventar është spontan, kreativ, imaxhinues, humoristik,pra në përgjithsi mund të vlersohet si pozitiv (zhargonet subkulturore dhe i adoleshentëve). Nga ana tjetër zhargoni në të folur është punë e stilit i shabllonizuar , nuk është imagjinues dhe kreativ dhe vlersohet si negativ (zhargonet profesioniste, sia ai mjeksor juridik e sidomos ai politik.

DISA VEÇORI TË SË FOLMEVE TEK TË RINJTË QË NUK JANË TË PRANISHME NË GJUHËN STANDARDE

Në të folmen e sotme, madje jo rrallë edhe në shkrime, gjejmë fjalë e shprehje që nuk kanë të bëjnë me leksikun e gjuhës shqipe dhe nuk i përkasin standardit të gjuhës, por që janë zhargonet apo dialektet e fshehura, të folme këto sekrete për rrethin e gjerë, që krijohen nga njerëzit në periudha të ndryshme kohore dhe gjeneratë pas gjenerate. Kjo veçori, me siguri pothuajse në shumë gjuhë, për të mos thënë të gjitha, të botës, është paraqitur që më parë dhe vazhdon sot e kësaj dite të jetë e pranishme edhe në gjuhën shqipe.

Këto fjalë e shprehje, aq më tepër edhe njëfarë marrëdhënie foljore, sidomos e të rrinjëve megjithëse nuk mund të quhen,kurrsesi gjuhë, por as dialekt, janë veçori që gjejnë përditshmërinë në komunikim, kryesisht të të rinjve, Po ashtu këto nuk mund të jenë as zhvillim i mëtejshëm i gjuhës, por thjeshtë dukuri apo shfaqje në fushë të komunikimit gjuhësor. Kështu, leksikologu J. Thomaj thotë: “Ato përdoren në një rreth të kufizuar njerëzish dhe s’kuptohen nga gjithë shoqëria, janë të folme klasash e shtresash shoqërore të ngushta”.

Ndërsa dialektologu J. Gjinari ndan këtë mendim :”Veç dialekteve territoriale në një gjuhë mund të ekzistojnë edhe dialekte ose të folme

shoqërore që përdoren si mjet komunikimi nga një grup i kufizuar njerëzish, të lindura në kushte të caktuara historike përdoren që të mos kuptohen nga të tjerët dhe shpesh quhen gjuhë të fshehta.

Fjala “zhargon” rrjedh prej gjuhës frënge që do të thotë edhe të folur popullor. Etimologjia e kësaj fjale daton nga shek. XIV. Është një gjuhë jo intelektuale, e çuditshme ose edhe gjuhë apo dialekt barbar, hibrid, dialekt i thjeshtësuar në fjalor e gramatikë dhe i përdorur për komunikim në mes njerëzve të ndryshëm.

Zhargonet mund të jenë profesionale, të oborrit mbretëror (të aristokracisë), të mjekëve, të piktorëve, të studentëve, të bojaxhinjve etj.

Lidhur me këtë, A.S. Hornby jep shpjegimin se: “Është gjuhë e vështirë për tu kuptuar, sepse është formë e keqe ose flitet keq: Vetëm një nënë mund ta kuptojë gjuhën e fëmijës së vet”.

Në këtë trajtim bëhet fjalë, jo vetëm në krijimin e zhargoneve dhe argove, por edhe në përdorimin e fjalëve të huaja, që kanë marrë konotacione zhargoni në përdorimin e tyre.

Është e kuptueshme se zhargonet ose të folmet e fshehura nuk mund të kenë qëndrueshmëri të përhershme.

Ato krijohen kohë pas kohe dhe mund të vihen në funksion për një kohë të pacaktuar dhe pastaj të mbeten relikte të pasqyruara në letërsi apo në shkencë. Po ashtu, me përjashtim fort të rrallë, zhargonet nuk janë pjesë e ligjërimit në asnjë aspekt, të folur apo të shkruar. Pra nuk mund të mbeten si shtresim në gjuhën letrare. Me krijimin e kushteve të reja ekonomiko - shoqërore ato dalin nga përdorimi dhe me kohën lindin të tjera.

Për të mos u shtrirë dhe rënë në përsëritje të atyre fjalëve e shprehjeve që janë vënë në dukje më parë nga studiues të ndryshëm, në këtë trajtim përfshihen vetëm ato që janë krijuar këta dy dhjetëvjeçarët e fundit .

ZHARGONET QË E RUAJNË ENTITETIN E FJALËS DHE KUPTIMIN

man - njeri

imigj – që po përdoret për fjalën imazh tani më të natyralizuar.

lluku nga anglishtja look - për pamje.

kallu – pëlcit, plas, etj.

ATO QË KAN PASUR NDRYSHIM NË KUPTIM DHE QË KANË MARRË NUANCA TË PËRAFËRTA ME GJUHËN NGA JANË MARRË OSE PËRDOREN ME JË KUPTIM TJETËR

kauza nga anglishtja cause - shkak

kuller– me kuptimin për personin që tërheq vëmendjen e të tjerëve. Edhe kjo fjalë është marrë nga anglishtja cooller që realisht do të thotë: ftohës, frigorifer, pije freskuese, birucë, burg.

darker - nga anglishtja dark, për: i errët që përdoruesit e zhargonit i kanë shtuar prapashtesën –er sipas natyrës së anglishtes dhe përdoret për të shënuar personin që është i veshur në të zeza.

zanzi – person me stil bashkëkohor, në trend me kohën.

darvill, nare, pir, rip - qytetar rural, fshatar, katundar i pa gdhendur, i pa integruar fare në shoqëri bashkëkohore.

ten – ngjyrë e lëkurës së fytyrës

kacep – njeri që merr drogë

rabi - marihuana

ija – ekstazija (lloj droge)

ZHARGONE TË HUAZUARA NGA SSLAVËT E QË JANË NË PËRDORIM AKOMA DITËVE TË SOTME

Shminkë – për: grim, fjalë e huazuar nga sllavishtja por që prejardhjen e ka nga gjermanishtja, do të thotë mjete kozmetike për zbukurimin e fytyrës; me kuptimin dyzen (edhe kjo fjalë e huazuar, por nga turqishtja, që ka përdorim shumë më të hershëm tek ne.

Babinë – ceremoni me rastin e lindjes së fëmijës.

Napushaq – person që merr drogë.

Gazdë – zot shtëpie, pronar, zotërues i diçkaje por edhe me kuptimin e shefit.

SHPREHJE ZHARGONESH

A po xhilit ? - A po kënaqesh ?

Patriot me bateri, - patriot i rrejshëm

Shumë jasht je – s’je askund, je jashtë ngjarjeve

A je nom? – a je mirë? A je deri diku mirë?

Çake dorën – zgjate dorën, më jep dorën

Kis e ki – ke puthje, të puth

Amazing be njeri – e habitshme, e çuditshme bre njeri

Mshele llaçkën – mbylle gojën

Shumë jom tokë - shumë jam i dehur

Ki prek n’mell – je çmend

Çelu tokë se ka zbritje – kjo lloj shprehje përdoret kur është fjala për person pa lidhje.

ZHARGONET NË FORMË AKRONIMESH TË PËRDORURA NGA TË RINJTË E SOTËM,SIDOMOS GJAT SHKRIMIT TË LETRAVE PËRMES INTERNETIT

Thnx - Thanks – për: të faleminderit

Flm. – të faleminderit

Sps. – S’ka për se

Klm. - Kalo mire, etj.

Shembujt janë zgjedhur nga e folmja e zhargoneve të përditshme të rinisë së sotme zakonisht prej moshës 15 – 25 vjeçare, dmth., nga nxënësit e klasave te larta të shkollës fillore, atyre të shkollave të mesme dhe të universitetit. Përdorimet e këtilla janë edhe më të gjera.

REZIME

Punimi ka të bëj me trajtimin e zhargoneve të krijuara kryesisht në njëzet vitin e fundit. Materiali është mbledhur nga grupe të rinjsh të moshës rreth 15 – 25 vjeçare, të klasave të larta të tetëvjeçareve, të shkollave të mesme dhe të universitetit.

Këtu bëhet fjalë jo vetëm për krijimin e zhargoneve por edhe për huazimin e fjalëve të huaja, që kanë marrë konotacione zhargoni në përdorimin e tyre.

Zhargonet të cilat kështu ruajnë entitetin e fjalës dhe të kuptimit janë: man – njeri, lluku – pamje, kallu – pëlcit, plas, etj. Ndërsa, ato që kanë pësuar ndryshim në kuptim janë: kuller me kuptim, person që tërheq vëmendjen e të tjerëve, darker - nga anglishtja dark, për: i errët, që përdoruesit i kanë shtuar prapashtesën –er sipas natyrës së anglishtes dhe përdoret për të shënuar personin që është i veshur në të zeza., etj. Në drejtim ndryshimi kuptimor janë përfshirë edhe zhargonet e huazuara nga sllavishtja, shprehjet me zhargone, akronimet dhe argotë e përdorura nga grupe të caktuara të të rinjve sot.

LITERATURA E SHFRYTËZUAR

LIBRI:

Fjalor i zhargoneve dhe eufemizmave shqiptare

Autor: Mustafa Ibrahimi

WEB FAQET:

www.wikipedia.sq

www.botasot.com  Gjuha